Ansichtkaart van communicatiemiddel tot verzamelobject: verschil tussen versies

Uit kleinrondleimuiden.nl
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Geen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
 
(14 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 13: Regel 13:
== De ontwikkeling van de briefkaart naar de ansichtkaart ==   
== De ontwikkeling van de briefkaart naar de ansichtkaart ==   


* '''1871''' – Invoering van de briefkaart in Nederland. Officieel postdocument met voorgedrukte zegel, bedoeld voor korte zakelijke mededelingen.   
* 1871 – Invoering van de briefkaart in Nederland. Officieel postdocument met voorgedrukte zegel, bedoeld voor korte zakelijke mededelingen.   
* '''1873''' – Eerste creatieve teksten en versjes op de adreszijde.   
* 1873 – Eerste creatieve teksten en versjes op de adreszijde.   
* '''1883''' – Geïllustreerde briefkaart met kleine decoratieve of religieuze afbeeldingen.   
* 1883 – Geïllustreerde briefkaart met kleine decoratieve of religieuze afbeeldingen.   
* '''1892''' – Prentbriefkaart. De PTT verloor haar monopolie; iedereen mocht kaarten uitgeven.   
* 1892 – Prentbriefkaart. De PTT verloor haar monopolie; iedereen mocht kaarten uitgeven.   


Omdat de briefkaart een officieel postwaardestuk was, valt deze onder de filatelie.   
Omdat de briefkaart een officieel postwaardestuk was, valt deze onder de filatelie.   
Regel 22: Regel 22:
De gevolgen:   
De gevolgen:   


* Start van de '''gouden periode''' (1892–1910).   
* Start van de gouden periode (1892–1910).   
* Kaarten waren goedkoop te verzenden: 1 cent voor drukwerk, goedkoper dan 2,5 cent voor een briefkaart.   
* Kaarten waren goedkoop te verzenden: 1 cent voor drukwerk, goedkoper dan 2,5 cent voor een briefkaart.   
* Gezinnen legden albums aan en het verzamelen werd een rage.   
* Gezinnen legden albums aan en het verzamelen werd een rage.   
Regel 28: Regel 28:
* Het Duitse woord ''Ansichtskarte'' raakte ingeburgerd, al pleitten taalpuristen voor ''prentbriefkaart''.   
* Het Duitse woord ''Ansichtskarte'' raakte ingeburgerd, al pleitten taalpuristen voor ''prentbriefkaart''.   


Na de Eerste Wereldoorlog liep de belangstelling terug door telefoon en radio. Rond 1970 kwam er een nieuwe waardering als nostalgisch object. In de jaren negentig zorgden gratis verspreide ''freecards'' opnieuw voor een opleving.
Na de Eerste Wereldoorlog liep de belangstelling terug door telefoon en radio. Rond 1970 kwam er een nieuwe waardering als nostalgisch object. In de jaren negentig zorgden gratis verspreide ''freecards'' opnieuw voor een opleving.


== Kenmerken van postkaarten ==   
== Kenmerken van postkaarten ==   
Regel 42: Regel 42:
Het poststempel maakte de zegel ongeldig en gaf plaats, datum en tijd weer. Soms is het stempel waardevoller dan de kaart zelf.   
Het poststempel maakte de zegel ongeldig en gaf plaats, datum en tijd weer. Soms is het stempel waardevoller dan de kaart zelf.   


* '''Kleinrondstempel (1884–1895)''' – ca. 22 mm, compact en gewild.   
* Kleinrondstempel (1884–1895) – ca. 22 mm, compact en gewild.   
* '''Grootrondstempel (vanaf 1894)''' – 26 mm, zelfde indeling maar groter.   
* Grootrondstempel (vanaf 1894) – 26 mm, zelfde indeling maar groter.   
* '''Typenradarstempel (vanaf 1906)''' – efficiënter, met radertjes. Varianten: langebalk, kortebalk, openbalk, cilinderbalk.   
* Typenradarstempel (vanaf 1906) – efficiënter, met radertjes. Varianten: langebalk, kortebalk, openbalk, cilinderbalk.   
* '''Speciale stempels''' – trein, tram, boot, bestellersstempels, afwijkende plaatsnamen, foutieve datumblokken.   
* Speciale stempels – trein, tram, boot, bestellersstempels, afwijkende plaatsnamen, foutieve datumblokken.   
* '''Eerste Wereldoorlog''' – militairen genoten vaak portvrijdom.   
* Eerste Wereldoorlog – militairen genoten vaak portvrij.   
* '''Markeringen''' – zoals een groot kruis voor nieuwjaarsbezorging.
* Markeringen – zoals een groot kruis voor nieuwjaarsbezorging.


== Overzicht druk- en fotografische methoden ==   
== Overzicht druk- en fotografische methoden ==   
Regel 54: Regel 54:


=== Hoogdruk (reliëfdruk) ===   
=== Hoogdruk (reliëfdruk) ===   
* '''Lijncliché''' – geschikt voor duidelijke lijnen en vlakken, zoals tekeningen en houtsneden.   
* Lijncliché – geschikt voor duidelijke lijnen en vlakken, zoals tekeningen en houtsneden.   
* '''Autotypie''' – foto’s omgezet in rasterpuntjes. Grote punten = donker, kleine = licht. Maakte massaproductie van fotokaarten mogelijk.   
* Autotypie – foto’s omgezet in rasterpuntjes. Grote punten = donker, kleine = licht. Maakte massaproductie van fotokaarten mogelijk.   


=== Diepdruk (intaglio) ===   
=== Diepdruk (intaglio) ===   
* '''Koperdiepdruk (rotogravure)''' – hoge kwaliteit en grote oplages. Vaak gedrukt op bruin of geel papier, met een herkenbare uitstraling. Uitgevers als Weenenk & Snel waren hierin toonaangevend.   
* Koperdiepdruk (rotogravure) – hoge kwaliteit en grote oplages. Vaak gedrukt op bruin of geel papier, met een herkenbare uitstraling. Uitgevers als Weenenk & Snel waren hierin toonaangevend.   


=== Vlakdruk (planografische druk) ===   
=== Vlakdruk (planografische druk) ===   
* '''Lithografie en chromolithografie''' – kleurendruk, met aparte stenen per kleur.   
* Lithografie en chromolithografie – kleurendruk, met aparte stenen per kleur.   
* '''Zincografie''' – goedkoper alternatief, met zinkplaten in plaats van zware stenen.   
* Zincografie – goedkoper alternatief, met zinkplaten in plaats van zware stenen.   
* '''Lichtdruk (collotype)''' – natuurgetrouwe foto’s zonder raster. Populair voor kunstkaarten.   
* Lichtdruk (collotype) – natuurgetrouwe foto’s zonder raster. Populair voor kunstkaarten.   
* '''Collo-Color-type''' – innovatie van de Gebroeders Van Straaten, met zachte kleurovergangen en aquareleffect.   
* Collo-Color-type – innovatie van de Gebroeders Van Straaten, met zachte kleurovergangen en aquareleffect.   


=== Fotografische methoden ===   
=== Fotografische methoden ===   
* '''Echte fotokaarten''' – rechtstreeks als foto op fotopapier. Hoge kwaliteit, kleine oplages.   
* Echte fotokaarten – rechtstreeks als foto op fotopapier. Hoge kwaliteit, kleine oplages.   
* '''Gedrukte fotokaarten''' – foto gereproduceerd via druktechniek (autotypie of lichtdruk), geschikt voor massaproductie.   
* Gedrukte fotokaarten – foto gereproduceerd via druktechniek (autotypie of lichtdruk), geschikt voor massaproductie.   
* '''Broomzilverdruk''' – meest gebruikt. Negatieven op glasplaat, afgedrukt op lichtgevoelig papier. Scherp en duurzaam, vaak handgekleurd of in sepia.   
* Broomzilverdruk – meest gebruikt. Negatieven op glasplaat, afgedrukt op lichtgevoelig papier. Scherp en duurzaam, vaak handgekleurd of in sepia.   
* '''Platinodruk''' – luxer alternatief met subtiele kleurnuances en uitzonderlijke duurzaamheid. Uitgevers als C. Cnobloch prezen dit procédé als kunstzinnig.
* Platinodruk – luxer alternatief met subtiele kleurnuances en uitzonderlijke duurzaamheid. Uitgevers als C. Cnobloch prezen dit procédé als kunstzinnig.


= Waardebepaling: factoren die de prijs bepalen =   
= Waardebepaling: factoren die de prijs bepalen =   


Op zolders en in oude dozen kom je ze vaak tegen: ansichtkaarten. Verzamelaars noemen dit soort vondsten ''platte zaken'' – naast kaarten ook foto’s, folders en affiches. In Nederland zijn er de afgelopen 150 jaar tientallen miljoenen in omloop gebracht. Rond 1900 groeide het verzamelen zelfs uit tot een ware rage.   
Op zolders en tussen oud papier komen ze nog vaak tevoorschijn: ansichtkaarten. In Nederland zijn er in de afgelopen 150 jaar tientallen miljoenen verspreid. Rond 1900 groeide het verzamelen zelfs uit tot een ware rage.   


Voordat iemand zich rijk rekent met een kaart of een compleet album, is het belangrijk te begrijpen hoe de waarde wordt bepaald. Ouderdom en conditie zijn de meest voor de hand liggende factoren, maar er spelen veel meer zaken mee.   
Voordat iemand zich rijk rekent met een vondst, is het goed te begrijpen hoe de waarde van een kaart tot stand komt. Ouderdom en conditie spelen een rol, maar zijn niet allesbepalend. Ook vraag, thema en herkomst tellen mee. En waarde kan ook puur emotioneel zijn. Een kaart met je eigen familie of dorp kan voor de één onbetaalbaar zijn, terwijl een ander er geen cent voor geeft.   


De waarde kan in geld worden uitgedrukt, maar ook sentimenteel zijn. Een kaart met een familielid of bekend huis kan voor de één onbetaalbaar zijn, terwijl een ander er nauwelijks geld voor geeft. 
Gemiddeld liggen de prijzen op beurzen en online marktplaatsen tussen de 1 en 50 euro.  
 
Gemiddeld liggen prijzen op beurzen en online marktplaatsen tussen de 1 en 40 euro. Uitzonderingen komen vooral voor bij gespecialiseerde handelaren. 


== Verzamelbereidheid ==   
== Verzamelbereidheid ==   
* De waarde hangt sterk af van de vraag.
De waarde van een kaart wordt vooral bepaald door de vraag. Na de Tweede Wereldoorlog nam de verzamelwoede sterk af, maar sommige soorten ansichtkaarten bleven in trek. Nog steeds zijn er liefhebbers die kaarten van hun geboortestreek of dorp zoeken. Het handgeschreven berichtje achterop maakt elke kaart bovendien uniek.
* Na de Tweede Wereldoorlog stortte de verzamelwoede voor veel objecten in, ook voor ansichtkaarten.
* Toch bleef er belangstelling, vooral voor kaarten met een persoonlijke of lokale link.
* Doordat er vaak een handgeschreven berichtje achterop staat, is elke kaart uniek.


== Betaalbereidheid ==   
== Betaalbereidheid ==   
* Dat er verzamelaars zijn betekent niet dat alles verkocht raakt.
Vraag alleen is niet genoeg. Ook de prijs bepaalt of een kaart wordt verkocht. Kaarten kunnen gewild zijn, maar blijven liggen als de vraagprijs te hoog is. Elke verzamelaar heeft een bovengrens. Zo brengen kaarten uit een dorp als Cothen doorgaans meer op dan vergelijkbare kaarten uit Leimuiden.   
* Ook de prijs speelt mee: als de vraagprijs te hoog is, blijven kaarten liggen.
* Elke verzamelaar of groep heeft een eigen bovengrens.
* Voorbeeld: kaarten uit Cothen brengen doorgaans meer op dan vergelijkbare kaarten uit Leimuiden.   


== Ouderdom ==   
== Ouderdom ==   
* Oud betekent niet altijd waardevol.
Een oudere kaart is niet automatisch waardevoller. Rond 1900 zijn miljoenen kaarten gedrukt die nog volop circuleren. Alleen de vroege prentbriefkaarten uit de 19e eeuw, vaak met een duidelijk stempel, hebben echt meerwaarde. Een bekend voorbeeld zijn de kaarten van de Wereldtentoonstelling in Amsterdam (1883). Kaarten uit de periode 1960–1980 leveren momenteel weinig op, maar zouden later kunnen stijgen door kleinere oplages en afnemend aanbod.   
* Begin 20e eeuw zijn miljoenen kaarten gedrukt die nog steeds volop circuleren.
* Vroege exemplaren uit de 19e eeuw zijn wel schaars en gezocht, vooral met een duidelijk leesbaar stempel.
* Bekend voorbeeld: kaarten van de Wereldtentoonstelling in Amsterdam (1883).
* Kaarten uit 1960–1980 zijn nu weinig waard, maar kunnen in de toekomst stijgen door kleinere oplages en afnemend aanbod.   


== Historische waarde ==   
== Historische waarde ==   
* Kaarten met simpele berichten zijn leuk, maar niet bijzonder.
Veel kaarten bevatten een simpele groet of afspraak. Historische waarde ontstaat pas bij bijzondere contexten. Denk aan berichten uit de Spaanse griep (1918–1920), de mobilisatie van 1939, de Tweede Wereldoorlog of de Watersnoodramp van 1953. Kaarten die persoonlijke verslagen uit zulke periodes bevatten, zijn zeer gewild bij verzamelaars en archieven.   
* Historische waarde ontstaat door context: 
** Spaanse griep (1918–1920)
** Mobilisatie (1939
** Tweede Wereldoorlog (1940–1945) 
** Watersnoodramp (1953
* Persoonlijke verslagen uit zulke periodes zijn zeer gewild bij verzamelaars én archieven.   


== Conditie ==   
== Conditie ==   
* De toestand van een kaart is cruciaal.
De toestand van een kaart is cruciaal. Gescheurde hoeken, plakresten of waterschade verminderen de waarde sterk. Kaarten worden daarom beter niet vastgelijmd in albums en aantekeningen kunnen het best in potlood worden gemaakt. Een gelopen kaart met stempel en postzegel – hoeft geen nadeel te zijn. Veel verzamelaars vinden juist dat die extra charme hebben.   
* Beschadigde hoeken, scheuren, plakresten of waterschade drukken de waarde sterk.
* Kaarten beter niet vastplakken in albums
* Aantekeningen liever met potlood maken, zodat ze later uitgewist kunnen worden.
* Een gelopen kaart (met stempel en boodschap) hoeft geen nadeel te zijn – veel verzamelaars vinden die juist interessanter.   


== Topografie ==   
== Topografie ==   
* Kaarten uit grote steden zoals Amsterdam, Den Haag of Groningen zijn vaak minder waard door enorme oplages.
Kaarten van grote steden zoals Amsterdam of Den Haag zijn meestal goedkoop, omdat ze in enorme aantallen zijn gedrukt. Dorpen daarentegen hadden kleine oplages en zijn daardoor vaak zeldzamer en waardevoller. De opkomst van historische verenigingen heeft de belangstelling voor lokale kaarten verder versterkt.   
* Uit kleine dorpen zijn oplages beperkter, waardoor ze zeldzamer en duurder zijn.
* De groei van historische verenigingen heeft de vraag naar lokale kaarten vergroot.   


== Thema ==   
== Thema ==   
* De kracht van het verzamelen zit in de enorme variatie. Vrijwel elk onderwerp komt voor: 
Een groot deel van de aantrekkingskracht zit in de variatie aan onderwerpen. Straatleven, trams, kermissen, tulpenvelden, dieren of begraafplaatsen: vrijwel alles is terug te vinden. De populariteit verschilt sterk. Kaarten van het koningshuis of kerken zijn vaak goedkoop, terwijl kaarten met trams, straatbeelden of kermissen soms boven de 60 euro uitkomen. Zie ook [https://www.delcampe.net/nl/verzamelingen/postkaarten/thema-s/ Delcampe.net] voor een overzicht van thema’s.   
** tulpenvelden 
** straatleven 
** trams
** kermissen
** dieren
** begraafplaatsen
* De populariteit verschilt.
* Voorbeeld: koningshuis en kerken zijn meestal goedkoop, terwijl kermissen, trams of straatleven makkelijk boven de 60 euro uitkomen.
* Zie ook: [https://www.delcampe.net/nl/verzamelingen/postkaarten/thema-s/ Delcampe.net] voor een overzicht van thema’s.   


== De uitgever of producent ==   
== Uitgever of producent ==   
* Sommige producenten zijn gewilder dan andere.
De naam van de uitgever kan de waarde beïnvloeden. Sommige producenten zijn geliefd vanwege hun kwaliteit of lage oplages. Een voorbeeld is Dirk v.d. List, ook bekend onder de namen ''Bromografia'' en ''Photo Rotatiepers''. Hun kaarten zijn gezocht bij zowel topografische verzamelaars als bij liefhebbers van de uitgever zelf.   
* Bekend voorbeeld: Dirk v.d. List, ook actief onder de namen ''Bromografia'' en ''Photo Rotatiepers''.
* Door hoge kwaliteit en lage oplages zijn deze kaarten gezocht onder topografische verzamelaars én liefhebbers van de uitgever zelf.   


== Fotokaarten ==   
== Fotokaarten ==   
* Naast massaproductie waren er ook fotokaarten: rechtstreeks afgedrukt van een negatief
Naast massaproductie bestonden ook fotokaarten: rechtstreeks afgedrukt van een negatief, vaak in kleine oplages. Winkeliers bestelden er meestal maar een handvol, waardoor ze soms unieke beelden bevatten van vergeten plekken. Vooral kaarten van vóór 1940 zijn populair vanwege hun fotorealistische kwaliteit. Ontbreekt de locatie, dan daalt de waarde, behalve als het thema op zichzelf populair is.   
* Oplages waren vaak klein en daardoor uniek.
 
* Winkeliers bestelden meestal maar een beperkt aantal.
Over de definitie van fotokaarten bestaat vaak verwarring. Han Ruyters, antiquaar en specialist in prentbriefkaarten, schreef hierover een artikel in ''VDP Prentbriefkaarten'' (nr. 155, p.30).
* Fotokaarten van vóór 1935 zijn geliefd vanwege hun fotorealistische kwaliteit.
* Ontbreekt de locatie, dan daalt de waarde – tenzij het thema populair is.   
* Er bestaat vaak verwarring over wat wel en niet een fotokaart is. Han Ruyters, antiquaar en specialist in prentbriefkaarten, schreef hierover in ''VDP Prentbriefkaarten'' (nr. 155, p.30).


== Gevonden voorraad ==   
== Gevonden voorraad ==   
* Soms komt bij een opruiming of sluiting van een winkel een oude partij boven water.
Soms komt er bij een opruiming of sluiting van een winkel een oude partij ansichtkaarten boven water. Losse kaarten uit zo’n voorraad zijn vaak niet veel waard. Maar een complete partij kan in één keer toch interessant zijn voor handelaren of verzamelaars.
* Losse kaarten zijn dan vaak weinig waard.
 
* Maar een complete partij kan in één keer wél interessant zijn voor verzamelaars of handelaren.   
= Vraag en aanbod: verzamelen en verhandelen van ansichtkaarten = 
 
In Nederland zijn er honderden actieve verzamelaars van ansichtkaarten. Voor de meesten is het een plezierige hobby, geen investering voor later zoals bij munten of kunst. Voor beginners is het eenvoudig om een collectie op te bouwen, omdat er nog veel goedkope kaarten te vinden zijn. Wel is het verstandig vooraf een verzamelgebied te kiezen en de waarde te leren kennen. 
 
== Online handel == 
Met de komst van internet is het koopgedrag van verzamelaars sterk veranderd. Platforms zijn 24/7 beschikbaar en bieden direct overzicht. 
 
* Marktplaats is het populairste platform voor particulieren in Nederland. Veel kaarten wisselen er voor lage prijzen van eigenaar. 
* Delcampe is een internationaal platform met veilingen en vaste prijzen. Het internationale bereik vergroot de kans op bijzondere vondsten. 
* Catawiki biedt wekelijkse veilingen met expertbeoordeling. Gedetailleerde beschrijvingen en foto’s zijn hier belangrijk. 
* Gespecialiseerde webshops, vaak gerund door verzamelaars, bieden gescand materiaal dat rustig online kan worden bekeken. Voorbeelden zijn [https://postcardsfrom.nl postcardsfrom.nl], [https://ansichtkaartenbeurs.nl ansichtkaartenbeurs.nl], [https://house-of-cards.nl house-of-cards.nl] en [https://www.ansichtkaartenhuis.nl ansichtkaartenhuis.nl]. Een grote Duitse aanbieder is [https://akpool.de akpool.de].
 
== Beurzen == 
Vroeger waren er ruilbeurzen waar verzamelaars onderling kaarten uitwisselden. Omdat dit vaak weinig opleverde, ontstonden verzamelbeurzen waar handelaren grote aantallen aanboden. Voordelen zijn de ruime keuze, de mogelijkheid om de staat direct te beoordelen en om te onderhandelen. Goede handelaren sorteren hun aanbod op thema of plaats en bieden uitsluitend authentieke kaarten aan. 
 
Enkele organisatoren van Nederlandse beurzen zijn de [http://www.ansichtkaartenvereniging.nl Nederlandse Vereniging van Prentbriefkaartenverzamelaars], Filanumis en Megacarta. 
 
== Veilinghuizen == 
Online veilingen zijn populair, maar hebben als nadeel dat het materiaal niet fysiek te bekijken is. Veilinghuizen bieden die mogelijkheid wel tijdens bezichtigingsdagen. Zij verzorgen taxaties, catalogi, promotie en de veiling zelf. Voor kopers komen daar vaak kosten bovenop, soms tot wel 30% van het winnende bod. 
 
Een bekend voorbeeld is [https://ha-europe.com/nl/ Heritage Auctions Europe] in IJsselstein, dat twee keer per jaar een veiling voor postzegels en ansichtkaarten organiseert. 
 
== Netwerken == 
Netwerken met andere verzamelaars kan helpen om zeldzame kaarten te vinden tegen redelijke prijzen. Ook wordt kennis uitgewisseld en ontstaan nieuwe contacten. Verzamelaars met een topografische focus doen er goed aan hun interesse lokaal kenbaar te maken. Bij opruimingen of erfenissen duiken vaak oude kaarten op, die soms bij het oud papier verdwijnen omdat de waarde niet herkend wordt. 
 
= Toekomst: van fysieke kaart naar digitale beleving = 
 
Het verzamelen van oude ansichtkaarten is allang niet meer iets voor “saaie oude mannen”. Door de grote variatie aan onderwerpen – van topografie tot fantasie en van auto’s tot treinen – spreekt de hobby ook nu nog een breed publiek aan. Toch is het de vraag of dit over tien of vijftien jaar nog zo zal zijn. 
 
== Belang van nieuwe generaties == 
De toekomst hangt af van nieuwe verzamelaars. De huidige generatie is opgegroeid met post en fysieke kaarten. Jongeren zijn gewend aan digitale communicatie en ervaren de charme van een kaart misschien minder vanzelfsprekend. 
 
== Technologische innovaties == 
Nieuwe technieken kunnen de ansichtkaart een tweede leven geven.   


* Virtual Reality creëert virtuele omgevingen met oude beelden. 
* Augmented Reality voegt historische informatie of afbeeldingen toe aan de echte wereld. 
* Kunstmatige intelligentie maakt digitalisering, restauratie en analyse mogelijk. Ook creatieve toepassingen zoals animaties, virtuele rondleidingen en educatieve apps behoren tot de mogelijkheden.


== Voorwaarden en overwegingen == 
* Authenticiteit: gebruikers moeten weten of een beeld bewerkt is. 
* Auteursrechten: altijd controleren of kaarten rechtenvrij zijn. 
* Toegankelijkheid: samenwerking met erfgoedinstellingen helpt om materiaal te bewaren en breder beschikbaar te maken. 


== Media ==
== Kernboodschap ==
<gallery widths=250px heights=250px>
De ansichtkaart blijft waardevol. Als tastbaar erfgoed én als bron voor digitale toepassingen. Traditie en innovatie kunnen samen zorgen dat dit medium niet verdwijnt, maar juist een nieuw publiek bereikt.
Bestand:9586.jpg|WB Evenementen organiseerde, samen met de Vereniging Documentatie Prentbriefkaarten, de 9e Prentbriefkaarten- en Filateliebeurs in de Expo Houten. Tijdens dit evenement boden handelaren naast ansichtkaarten en postzegels ook oude munten en bankbiljetten aan.
</gallery>
<br>
<br>
<br>
<br>
<br>
<br>
''Deze tekst is mede tot stand gekomen met ondersteuning van AI.''
''Deze tekst is mede tot stand gekomen met ondersteuning van AI.''
[[Categorie:Artikelen|Ansichtkaart van communicatiemiddel tot verzamelobject]]
[[Categorie:Artikelen|Ansichtkaart, van communicatiemiddel tot verzamelobject]]

Huidige versie van 27 sep 2025 om 08:50

 kleinrondleimuiden.nl | oudleimuiden.nl

Ansichtkaart, van communicatiemiddel tot verzamelobject

De manier waarop we communiceren is sterk veranderd. Telefoon, sms, WhatsApp en e-mail hebben de traditionele brief en ansichtkaart grotendeels verdrongen.

  • Vroeger reed de post vier keer per dag.
  • Een bericht kon dezelfde middag nog bezorgd worden.
  • Voor veel mensen was dit hét betaalbare communicatiemiddel, mogelijk gemaakt door een goed postsysteem en de uitbreiding van het spoorwegnet.

Prentbriefkaarten zijn meer dan dragers van een afbeelding. Ze zijn historische getuigenissen van het dagelijks leven en krijgen, eenmaal bewaard, een nieuw bestaan als verzamelobject.

De ontwikkeling van de briefkaart naar de ansichtkaart

  • 1871 – Invoering van de briefkaart in Nederland. Officieel postdocument met voorgedrukte zegel, bedoeld voor korte zakelijke mededelingen.
  • 1873 – Eerste creatieve teksten en versjes op de adreszijde.
  • 1883 – Geïllustreerde briefkaart met kleine decoratieve of religieuze afbeeldingen.
  • 1892 – Prentbriefkaart. De PTT verloor haar monopolie; iedereen mocht kaarten uitgeven.

Omdat de briefkaart een officieel postwaardestuk was, valt deze onder de filatelie.

De gevolgen:

  • Start van de gouden periode (1892–1910).
  • Kaarten waren goedkoop te verzenden: 1 cent voor drukwerk, goedkoper dan 2,5 cent voor een briefkaart.
  • Gezinnen legden albums aan en het verzamelen werd een rage.
  • Duitse drukkerijen leverden miljoenen kaarten aan Nederland.
  • Het Duitse woord Ansichtskarte raakte ingeburgerd, al pleitten taalpuristen voor prentbriefkaart.

Na de Eerste Wereldoorlog liep de belangstelling terug door telefoon en radio. Rond 1970 kwam er een nieuwe waardering als nostalgisch object. In de jaren negentig zorgden gratis verspreide freecards opnieuw voor een opleving.

Kenmerken van postkaarten

Adresliniatuur

  • Vroege kaarten hadden geen schrijfruimte op de adreszijde; tekst moest op de beeldzijde.
  • Beeldzijde vaak half gevuld of met een vrije strook onderaan.
  • In 1905 werd de adreszijde wettelijk gesplitst: rechts adres, links boodschap.
  • Vanaf 1978 kwam er ruimte voor postcode.
  • Voor verzamelaars is de beeldzijde de voorkant, voor filatelisten de adreszijde.

Poststempels

Het poststempel maakte de zegel ongeldig en gaf plaats, datum en tijd weer. Soms is het stempel waardevoller dan de kaart zelf.

  • Kleinrondstempel (1884–1895) – ca. 22 mm, compact en gewild.
  • Grootrondstempel (vanaf 1894) – 26 mm, zelfde indeling maar groter.
  • Typenradarstempel (vanaf 1906) – efficiënter, met radertjes. Varianten: langebalk, kortebalk, openbalk, cilinderbalk.
  • Speciale stempels – trein, tram, boot, bestellersstempels, afwijkende plaatsnamen, foutieve datumblokken.
  • Eerste Wereldoorlog – militairen genoten vaak portvrij.
  • Markeringen – zoals een groot kruis voor nieuwjaarsbezorging.

Overzicht druk- en fotografische methoden

De bloei van de prentbriefkaart was alleen mogelijk dankzij technische innovaties. Grofweg zijn er twee hoofdgroepen: druktechnieken en fotografische procédés.

Hoogdruk (reliëfdruk)

  • Lijncliché – geschikt voor duidelijke lijnen en vlakken, zoals tekeningen en houtsneden.
  • Autotypie – foto’s omgezet in rasterpuntjes. Grote punten = donker, kleine = licht. Maakte massaproductie van fotokaarten mogelijk.

Diepdruk (intaglio)

  • Koperdiepdruk (rotogravure) – hoge kwaliteit en grote oplages. Vaak gedrukt op bruin of geel papier, met een herkenbare uitstraling. Uitgevers als Weenenk & Snel waren hierin toonaangevend.

Vlakdruk (planografische druk)

  • Lithografie en chromolithografie – kleurendruk, met aparte stenen per kleur.
  • Zincografie – goedkoper alternatief, met zinkplaten in plaats van zware stenen.
  • Lichtdruk (collotype) – natuurgetrouwe foto’s zonder raster. Populair voor kunstkaarten.
  • Collo-Color-type – innovatie van de Gebroeders Van Straaten, met zachte kleurovergangen en aquareleffect.

Fotografische methoden

  • Echte fotokaarten – rechtstreeks als foto op fotopapier. Hoge kwaliteit, kleine oplages.
  • Gedrukte fotokaarten – foto gereproduceerd via druktechniek (autotypie of lichtdruk), geschikt voor massaproductie.
  • Broomzilverdruk – meest gebruikt. Negatieven op glasplaat, afgedrukt op lichtgevoelig papier. Scherp en duurzaam, vaak handgekleurd of in sepia.
  • Platinodruk – luxer alternatief met subtiele kleurnuances en uitzonderlijke duurzaamheid. Uitgevers als C. Cnobloch prezen dit procédé als kunstzinnig.

Waardebepaling: factoren die de prijs bepalen

Op zolders en tussen oud papier komen ze nog vaak tevoorschijn: ansichtkaarten. In Nederland zijn er in de afgelopen 150 jaar tientallen miljoenen verspreid. Rond 1900 groeide het verzamelen zelfs uit tot een ware rage.

Voordat iemand zich rijk rekent met een vondst, is het goed te begrijpen hoe de waarde van een kaart tot stand komt. Ouderdom en conditie spelen een rol, maar zijn niet allesbepalend. Ook vraag, thema en herkomst tellen mee. En waarde kan ook puur emotioneel zijn. Een kaart met je eigen familie of dorp kan voor de één onbetaalbaar zijn, terwijl een ander er geen cent voor geeft.

Gemiddeld liggen de prijzen op beurzen en online marktplaatsen tussen de 1 en 50 euro.

Verzamelbereidheid

De waarde van een kaart wordt vooral bepaald door de vraag. Na de Tweede Wereldoorlog nam de verzamelwoede sterk af, maar sommige soorten ansichtkaarten bleven in trek. Nog steeds zijn er liefhebbers die kaarten van hun geboortestreek of dorp zoeken. Het handgeschreven berichtje achterop maakt elke kaart bovendien uniek.

Betaalbereidheid

Vraag alleen is niet genoeg. Ook de prijs bepaalt of een kaart wordt verkocht. Kaarten kunnen gewild zijn, maar blijven liggen als de vraagprijs te hoog is. Elke verzamelaar heeft een bovengrens. Zo brengen kaarten uit een dorp als Cothen doorgaans meer op dan vergelijkbare kaarten uit Leimuiden.

Ouderdom

Een oudere kaart is niet automatisch waardevoller. Rond 1900 zijn miljoenen kaarten gedrukt die nog volop circuleren. Alleen de vroege prentbriefkaarten uit de 19e eeuw, vaak met een duidelijk stempel, hebben echt meerwaarde. Een bekend voorbeeld zijn de kaarten van de Wereldtentoonstelling in Amsterdam (1883). Kaarten uit de periode 1960–1980 leveren momenteel weinig op, maar zouden later kunnen stijgen door kleinere oplages en afnemend aanbod.

Historische waarde

Veel kaarten bevatten een simpele groet of afspraak. Historische waarde ontstaat pas bij bijzondere contexten. Denk aan berichten uit de Spaanse griep (1918–1920), de mobilisatie van 1939, de Tweede Wereldoorlog of de Watersnoodramp van 1953. Kaarten die persoonlijke verslagen uit zulke periodes bevatten, zijn zeer gewild bij verzamelaars en archieven.

Conditie

De toestand van een kaart is cruciaal. Gescheurde hoeken, plakresten of waterschade verminderen de waarde sterk. Kaarten worden daarom beter niet vastgelijmd in albums en aantekeningen kunnen het best in potlood worden gemaakt. Een gelopen kaart – met stempel en postzegel – hoeft geen nadeel te zijn. Veel verzamelaars vinden juist dat die extra charme hebben.

Topografie

Kaarten van grote steden zoals Amsterdam of Den Haag zijn meestal goedkoop, omdat ze in enorme aantallen zijn gedrukt. Dorpen daarentegen hadden kleine oplages en zijn daardoor vaak zeldzamer en waardevoller. De opkomst van historische verenigingen heeft de belangstelling voor lokale kaarten verder versterkt.

Thema

Een groot deel van de aantrekkingskracht zit in de variatie aan onderwerpen. Straatleven, trams, kermissen, tulpenvelden, dieren of begraafplaatsen: vrijwel alles is terug te vinden. De populariteit verschilt sterk. Kaarten van het koningshuis of kerken zijn vaak goedkoop, terwijl kaarten met trams, straatbeelden of kermissen soms boven de 60 euro uitkomen. Zie ook Delcampe.net voor een overzicht van thema’s.

Uitgever of producent

De naam van de uitgever kan de waarde beïnvloeden. Sommige producenten zijn geliefd vanwege hun kwaliteit of lage oplages. Een voorbeeld is Dirk v.d. List, ook bekend onder de namen Bromografia en Photo Rotatiepers. Hun kaarten zijn gezocht bij zowel topografische verzamelaars als bij liefhebbers van de uitgever zelf.

Fotokaarten

Naast massaproductie bestonden ook fotokaarten: rechtstreeks afgedrukt van een negatief, vaak in kleine oplages. Winkeliers bestelden er meestal maar een handvol, waardoor ze soms unieke beelden bevatten van vergeten plekken. Vooral kaarten van vóór 1940 zijn populair vanwege hun fotorealistische kwaliteit. Ontbreekt de locatie, dan daalt de waarde, behalve als het thema op zichzelf populair is.

Over de definitie van fotokaarten bestaat vaak verwarring. Han Ruyters, antiquaar en specialist in prentbriefkaarten, schreef hierover een artikel in VDP Prentbriefkaarten (nr. 155, p.30).

Gevonden voorraad

Soms komt er bij een opruiming of sluiting van een winkel een oude partij ansichtkaarten boven water. Losse kaarten uit zo’n voorraad zijn vaak niet veel waard. Maar een complete partij kan in één keer toch interessant zijn voor handelaren of verzamelaars.

Vraag en aanbod: verzamelen en verhandelen van ansichtkaarten

In Nederland zijn er honderden actieve verzamelaars van ansichtkaarten. Voor de meesten is het een plezierige hobby, geen investering voor later zoals bij munten of kunst. Voor beginners is het eenvoudig om een collectie op te bouwen, omdat er nog veel goedkope kaarten te vinden zijn. Wel is het verstandig vooraf een verzamelgebied te kiezen en de waarde te leren kennen.

Online handel

Met de komst van internet is het koopgedrag van verzamelaars sterk veranderd. Platforms zijn 24/7 beschikbaar en bieden direct overzicht.

  • Marktplaats is het populairste platform voor particulieren in Nederland. Veel kaarten wisselen er voor lage prijzen van eigenaar.
  • Delcampe is een internationaal platform met veilingen en vaste prijzen. Het internationale bereik vergroot de kans op bijzondere vondsten.
  • Catawiki biedt wekelijkse veilingen met expertbeoordeling. Gedetailleerde beschrijvingen en foto’s zijn hier belangrijk.
  • Gespecialiseerde webshops, vaak gerund door verzamelaars, bieden gescand materiaal dat rustig online kan worden bekeken. Voorbeelden zijn postcardsfrom.nl, ansichtkaartenbeurs.nl, house-of-cards.nl en ansichtkaartenhuis.nl. Een grote Duitse aanbieder is akpool.de.

Beurzen

Vroeger waren er ruilbeurzen waar verzamelaars onderling kaarten uitwisselden. Omdat dit vaak weinig opleverde, ontstonden verzamelbeurzen waar handelaren grote aantallen aanboden. Voordelen zijn de ruime keuze, de mogelijkheid om de staat direct te beoordelen en om te onderhandelen. Goede handelaren sorteren hun aanbod op thema of plaats en bieden uitsluitend authentieke kaarten aan.

Enkele organisatoren van Nederlandse beurzen zijn de Nederlandse Vereniging van Prentbriefkaartenverzamelaars, Filanumis en Megacarta.

Veilinghuizen

Online veilingen zijn populair, maar hebben als nadeel dat het materiaal niet fysiek te bekijken is. Veilinghuizen bieden die mogelijkheid wel tijdens bezichtigingsdagen. Zij verzorgen taxaties, catalogi, promotie en de veiling zelf. Voor kopers komen daar vaak kosten bovenop, soms tot wel 30% van het winnende bod.

Een bekend voorbeeld is Heritage Auctions Europe in IJsselstein, dat twee keer per jaar een veiling voor postzegels en ansichtkaarten organiseert.

Netwerken

Netwerken met andere verzamelaars kan helpen om zeldzame kaarten te vinden tegen redelijke prijzen. Ook wordt kennis uitgewisseld en ontstaan nieuwe contacten. Verzamelaars met een topografische focus doen er goed aan hun interesse lokaal kenbaar te maken. Bij opruimingen of erfenissen duiken vaak oude kaarten op, die soms bij het oud papier verdwijnen omdat de waarde niet herkend wordt.

Toekomst: van fysieke kaart naar digitale beleving

Het verzamelen van oude ansichtkaarten is allang niet meer iets voor “saaie oude mannen”. Door de grote variatie aan onderwerpen – van topografie tot fantasie en van auto’s tot treinen – spreekt de hobby ook nu nog een breed publiek aan. Toch is het de vraag of dit over tien of vijftien jaar nog zo zal zijn.

Belang van nieuwe generaties

De toekomst hangt af van nieuwe verzamelaars. De huidige generatie is opgegroeid met post en fysieke kaarten. Jongeren zijn gewend aan digitale communicatie en ervaren de charme van een kaart misschien minder vanzelfsprekend.

Technologische innovaties

Nieuwe technieken kunnen de ansichtkaart een tweede leven geven.

  • Virtual Reality creëert virtuele omgevingen met oude beelden.
  • Augmented Reality voegt historische informatie of afbeeldingen toe aan de echte wereld.
  • Kunstmatige intelligentie maakt digitalisering, restauratie en analyse mogelijk. Ook creatieve toepassingen zoals animaties, virtuele rondleidingen en educatieve apps behoren tot de mogelijkheden.

Voorwaarden en overwegingen

  • Authenticiteit: gebruikers moeten weten of een beeld bewerkt is.
  • Auteursrechten: altijd controleren of kaarten rechtenvrij zijn.
  • Toegankelijkheid: samenwerking met erfgoedinstellingen helpt om materiaal te bewaren en breder beschikbaar te maken.

Kernboodschap

De ansichtkaart blijft waardevol. Als tastbaar erfgoed én als bron voor digitale toepassingen. Traditie en innovatie kunnen samen zorgen dat dit medium niet verdwijnt, maar juist een nieuw publiek bereikt.


Deze tekst is mede tot stand gekomen met ondersteuning van AI.