Kerkelijk leven in Leimuiden e.o.

 kleinrondleimuiden.nl | oudleimuiden.nl

Kerkelijk leven in Leimuiden e.o.

Overzicht op kerkstroming gestructureerd, gebaseerd op samengevoegde historische bronnen.

Vroege geschiedenis en Reformatie

• Vroegste bewoning en kapellen: vermeldingen uit 1044 en 1063. In 1063 worden kapellen genoemd in “Liethemuten” (Leimuiden) en “Rinsaterwold” (Rijnsaterwoude) in een verdrag tussen bisschop Wilhelmus I van Utrecht en de abt van Echternach. Deze kapellen waren dochterstichtingen van Oegstgeest.
• Kerkhoeven en pastoorsland: bij ontginning werd land gereserveerd als financiële basis voor de kerk.
• Invloed van Willibrord: Utrecht en Echternach als missie- en steunpunten voor kerstening van het gebied.
• Overdracht van rechten: in 1156 droeg de abt van Echternach rechten op Leimuiden en Rijnsaterwoude over aan graaf Dirk van Holland.
• Reformatie en gevolgen:
  • Leimuiden werd in 1573 zelfstandige gemeente (met Vriezekoop, Oude- en Nieuwe-Wetering). Eerste predikant Johannes Vossius op 1 november 1578.
  • De kerk van Rijnsaterwoude (Woudse Dom) werd staatskerk; kerkbezit en grondgebied kwamen onder protestants beheer.
  • Geheim kerspelen: in omliggende plaatsen en vermoedelijk ook lokaal werd in het geheim rooms-katholiek gekerkt; bij de Leidsevaart wordt een kerkgelegenheid genoemd.

Protestantisme

Nederlands Hervormde Kerk

Leimuiden (Dorpsstraat)

• Bouwgeschiedenis: middeleeuwse kapel vervangen en in 1555 vernieuwd en vergroot. In 1792 onherstelbaar; in 1794 houten noodkerk. Huidige kerk gebouwd in 1804-1805 door timmerman Timmers en metselaar Blonk. Interieur oorspronkelijk zeegroen met vergulde ornamenten.
• Restauraties: 1963/1964 vervanging ijzeren spits door houten spits met koper; houten vloer verwijderd waardoor grafstenen zichtbaar werden. Toren stond lang op administratief “foute” grond (fout rond 1798). Dure renovaties aan toren in 1948 en 1963.
• Predikanten: eerste predikant Johannes Vossius (1578). Jan Cornelisz. Kuileman afgezet in 1619 wegens weigering Acta van Dordt. Ds. D. H. Gijsbers was rond 1960 actief en stimuleerde restauratie.
• Kerkelijk bestuur: kerkenraad Leimuiden en Kalslagen met ouderlingen en diakenen; samenstelling meerdere malen verkleind. Kerkvoogdij beheerde goederen en bestond uit notabelen.
• Jubilee: in 2006 viering van tweehonderd jaar huidige kerk.

Rijnsaterwoude (Woudse Dom)

• Eigendom en beheer: staatskerk na de Reformatie; rekeningen 1740-1800 tonen drie kerkmeesters uit Rijnsaterwoude, Roelofarendsveen en Rijpwetering.
• Bouw en restauraties: schip verbreed 1740-1745. Grote restauratie 1830-1833 (stoelen en banken). Toren rond 1908 bekleed met machinale baksteen; 1956/1957 ongedaan gemaakt. Grote herstelbeurt jaren 1950; oplevering na restauratie in 1991.
• Interieur: sanctuarium; wit kabinetorgel uit de 18e eeuw; rond 1927 echt pijporgel aangeschaft. Nieuwe verlichting (Lampe Belge) in 1888 via vrijwillige bijdragen.
• Publicatie: P. Kroeger, “In de schaduw van de Woudse Dom” (1957); plannen voor uitgebreidere tweede editie.
• Predikanten en verenigingen: dominee J. van Walsem (1888); ds. L. J. Wesseldijk erevoorzitter van christelijke vereniging Immanuël; ds. C. van der Wal memoreert orgelaanschaf.
• Viering 900 jaar Christendom (1963): wervingsactie voor carillon.

Gereformeerde Kerk

Leimuiden (Dokter Stapenseastraat 36)

• Kerkgebouw: sober gebouw uit 1912.
• Doleantie: 1886 leidde tot oprichting Nederduitsch Gereformeerde Kerk (Dolerenden). Predikant Frederik van Spall in 1887 afgezet; met 125 lidmaten overgegaan. In 1986 vierde de Gereformeerde Kerk van Leimuiden het honderdjarig bestaan.
• Christelijk onderwijs: statuten vereniging 1893; grond aangekocht 1903; tweeklassige school met onderwijzerswoning in 1906 aan de Dokter Stapenseastraat. Oud gebouw in 1953 verkocht aan de gemeente; in 1986 in gebruik als centrum Het Kruispunt. In 2006 viering honderd jaar protestants onderwijs.

Rijnsaterwoude

• Christelijk Gereformeerde Kerk telde rond 1969 circa 125 leden; een deel kerkte in Leimuiden.

Overige protestantse stromingen

• Remonstranten en lutheranen: in 1806 in Rijnsaterwoude 8 lutheranen en 3 remonstranten.
• Theodorus van der Groe: invloedrijke gereformeerde theoloog; bekend van preken over de Heidelbergse Catechismus.

Katholicisme

Parochie St. Jan de Doper (Leimuiden, Willem van der Veldenweg)

• Oorsprong en eigendom: verlies van kerk aan gereformeerden rond 1572. Rond 1751/1752 werd de gemeente weer eigenares van kerk en pastorie. In 1771 aankoop van huis, erf en bijgebouwen die nog deel uitmaken van het terrein.
• Bouw en inwijding: huidige kerk gebouwd in 1856 tijdens pastoraat Johannes van der Hulst; architect C. Dobbe, neogotische stijl; na scheurvorming betrokkenheid van Theo Molkenboer. Eenbeukig gebouw met slanke toren en neogotisch meubilair. Ingewijd op 29 juli 1856 door bisschop F. J. van Vree; feestelijke processie met geestelijkheid en parochianen.
• Restauraties: vanaf 1978 omvangrijk werk aan metsel- en voegwerk, balustrade, hoektorentjes en glas-in-lood; interieurherstel met computergestuurde technieken. In 1987 toezegging rijksbijdrage voor restauratie; totale kostenraming circa 2,3 miljoen gulden. Evaluaties in 1992 door architect A. W. Bakker en schildersbedrijf T. Bleyenberg.
• Interieur en orgel: gebrandschilderde ramen (noord: Jozef, Maria, Heilig Hart; zuid: Andreas, Theresia van Lisieux, Elisabeth). Nieuw orgel geleverd in 1948.
• Jubileum: 150 jaar gevierd in 2006, met speciale uitgave van Tijdinghen.
• Pastoors (selectie): Johannes van der Hulst 1841-1861; Martinus Schouten vanaf 1876; Anthonius Slijkerman 1931; Anthonius Henricus Buhrs 1932-1934; Johannes Jacobus Raken 1934; Joseph Laurentius Speet 1934-1953; A. Harding overl. 1991; Henderik (Henk) van Zoelen 1991-2001.
• Priesterzonen: Pater Saturninus van Egmond (geb. 1905); Pater Liberatus van Velzen (geb. 1921).
• Kerkelijk leven: in 1930 fungeerden politieagenten als kerkwacht (rode sjerp “Eerbied in Gods Huis”). Pastoor J. L. Speet richtte in 1935 een damesclub op.

Klooster en scholen (Leimuiden)

• Zusters Franciscanessen: klooster gesticht in 1905; acht zusters verzorgden onderwijs. Gebouw van 1904 aan de Willem van der Veldenweg; aanvankelijk onderwijs aan meisjes, vanaf 1917 ook aan jongens. St. Jozefschool; kapel op de bovenverdieping als belangrijk cultuurbezit. Onderwijs stopte in 1961. Het klooster stond op de nominatie voor sloop; uiteindelijk gesloopt, geplande woningbouw bleef uit. St. Jozefbeeld verhuisde naar de urnenmuur op het kerkhof.
• Rooms-katholieke school met onderwijzerswoning: Willem van der Veldenweg 69, rond 1880; later buurtcentrum en discotheek.
• Liefdesgesticht: besluit tot stichting in 1877, inclusief lagere school voor meisjes met naai- en breischool.

Kerkelijk leven en organisaties (rooms-katholiek)

• Begrafenisvereniging Sint-Barbara: opgericht 17 april 1917 in Leimuiden; initiatief kapelaan C. Wiemers. Start met circa 200 gezinnen, groei naar circa 500 in 1967. Tot 1952 paardenlijkkoets. Samenwerking met protestants-christelijke vereniging voor aflegteam. Gemeentelijk mortuarium; jaarlijkse bijdragen door Rijnsaterwoude.
• Kerkkoor Sint Cecilia: dameskoor, opgericht 14 september 1948; actief onderdeel van parochieleven; stopte in 1979.
• Verkennersgroep Don Bosco, gemengd koor Gloria Deo, katholieke gidsen.
• Religieuze artikelen: winkel van Gerritje van Veen in de Dorpsstraat; jarenlang zorg voor het schoonhouden van de kerk.

Joodse gemeenschap

• Aantallen en herkomst: in 1811 woonden 16 joden in Leimuiden (circa 1,9 procent). Eerste vermelding huwelijk Abraham van Kleef en Grietje Eliazer in 1768; Abraham was slager, herkomst waarschijnlijk Duitsland.
• Verdwijning: rond 1850 vertrokken de laatste leden van deze kleine gemeenschap.

Oecumene en samenwerking

• 900 jaar Christendom (1963): manifestatie rond het Braassemermeer met samenwerking tussen rooms-katholieke en hervormde geestelijken. Pastoor C. W. Thomas en dominee D. N. Gijsbers voerden een inzamelingsactie voor een carillon in de Woudse Dom. Willibrordus-sportdag voor schooljeugd als onderdeel.
• Federatie De Doortocht: sinds jaren 2000 samenwerking tussen rooms-katholieke parochies met een pastoraal team.
• Interconfessionele initiatieven: vereniging Onderling Hulpbetoon in Rijnsaterwoude met bestuursleden uit beide denominaties.

Deze tekst is mede tot stand gekomen met ondersteuning van AI.